Nâng tầm kỹ năng nghề cho lao động thanh niên trong hội nhập quốc tế

Lực lượng lao động là thanh niên ngày càng có vị trí to lớn và đóng góp tích cực vào phát triển kinh tế-xã hội của đất nước. Theo số liệu thống kê, hiện nay tỷ lệ thanh niên chiếm hơn 50% lực lượng lao động xã hội, là lợi thế và tiềm năng to lớn cho sự phát triển đất nước. 

Vì vậy nâng tầm kỹ năng lao động Việt Nam, trước hết là nâng tầm kỹ năng cho những người lao động trẻ tuổi, bởi vì họ là lực lương chủ chốt, là động lực với kỳ vọng đưa đất nước ta trở thành “Quốc gia mạnh về giáo dục và đào tạo ở khu vực, bắt kịp trình độ tiên tiến của thế giới, tham gia thị trường đào tạo nhân lực quốc tế” trong thời gian tới. 

Bối cảnh 

Toàn cầu hóa là xu hướng tất yếu trong thời đại ngày nay, trong bối cảnh đó các quốc gia đều nhận thức nguồn nhân lực đặc biệt là nguồn nhân lực trẻ là nhân tố quyết định sức cạnh tranh của nền kinh tế. Việt nam đang hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng trong mọi lĩnh vực kinh tế-xã hội (KT-XH), nhất là trong đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực. 
Phát triển nguồn nhân lực đang đứng trước những thách và cơ hội mang tính toàn cầu. Nếu như trong thế kỷ 20 cạnh tranh kinh tế dựa vào Vị thế (chủ yếu là tài nguyên thiên nhiên), thì trong thế kỷ 21 cạnh tranh kinh tế mang tính Đối đầu (dựa vào sự thành thạo kỹ năng của nguồn nhân lực). 

Một số nét về chính sách phát triển kỹ năng nghề cho thanh niên

Chính phủ Việt Nam có nhiều quy đinh, cơ chế, chính sách tạo điệu kiên thuận lợi cho thanh niên học nghề và lập nghiệp.   

-  Luật giáo dục nghề nghiệp quy định chính sách của Nhà nước về phát triển GDNN quy định: “Từng bước phổ cập nghề cho thanh niên”  

- Quốc hội đã ban hành Luật Thanh niên,  tại khoản 1- Điều 16 quy định: “Bảo đảm bình đẳng trong tiếp cận giáo dục và tạo điều kiện cho thanh niên tham gia nghiên cứu khoa học” và tại khoản 1- Điều 17  “ Tư vấn, định hướng nghề nghiệp, cung cấp thông tin thị trường lao động cho thanh niên; giáo dục kỹ năng nghề nghiệp, đạo đức nghề nghiệp cho thanh niên; bảo đảm thanh niên không bị cưỡng bức, bóc lột sức lao động”.

- Chính phủ đã ban hành Kế hoạch thực hiện chiến lược phát triển thanh niên giai đoạn 2016-2020 nêu mục tiêu: “70% thanh niên trong lực lượng lao động được giáo dục nghề nghiệp và kỹ năng nghề nghiệp để thích ứng, hội nhập với thị trường lao động trong nước và quốc tế”.

-  Thủ tướng Chính phủ  đã phê duyệt Đề án “Hỗ trợ học sinh, sinh viên khởi nghiệp đến năm 2025”  với nhóm đối tượng thanh niên là học sinh, sinh viên đang học tại các đại học, học viện, trường đại học, trường cao đẳng, trường trung cấp, học sinh đang học tại các trường trung học phổ thông và các trung tâm giáo dục nghề nghiệp - giáo dục thường xuyên trong toàn quốc”;

Nâng tầm kỹ năng nghề là yêu cầu tất yếu để nâng cao năng lực cạnh tranh của nguồn nhân lực trẻ trong hội nhập quốc tế

Theo lý thuyết vốn con người (Mincer, 1962; Becker, 1962), giáo dục nghề nghiệp mang lại cho người lao động lợi ích về năng suất và cơ hội về mức thu nhập cao hơn. Boheim và cộng sự (2009) cho rằng, việc đào tạo các kỹ năng nghề nghiệp và kỹ năng mềm (kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng kỹ năng phỏng vấn…) có tác động tích cực đến khả năng có việc làm và nâng cao hiệu quả làm việc của người lao động.

Tuyên bố của các nhà lãnh đạo ASEAN về “phát triển nguồn nhân lực và kỹ năng cho phục hồi kinh tế và tăng trưởng bền vững”  đã khẳng định tại điểm 10 trong tuyên bố 20 điểm: “Tăng cường đào tạo nghề và học tập trong lực lượng lao động với mục tiêu nâng cao khả năng có việc làm và tăng cường kỹ năng của lực lượng lao động” 
Như vậy ASEAN rất quan tâm đến phát triển kỹ năng nghề nhất là cho giới trẻ coi đó là yêu cầu tất yếu, khách quan, là nhân tố quyết định đến năng lực cạnh tranh của nguồn nhân lực quốc gia. Nếu ngay bây giờ Việt Nam không có chiến lược nâng tầm kỹ năng nghề cho người lao động nhất là trong giới trẻ thì hậu quả sẽ tụt hậu xa về năng xuất lao động trong môi trường hội nhập khu vực và quốc tế. 

Một số hướng phát triển kỹ năng nghề cho người lao động và giới trẻ trong môi trường hội nhập quốc tế 

Đào tạo nhân lực theo hướng cầu của doanh nghiệp 

Giáo sư Robert S. Kaplan, Đại học Harvard phát biểu: “Quốc gia là con thuyền và doanh nghiệp là những tay chèo”. Do vậy để đào tạo kỹ năng nghề cần liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp, nắm bắt nhu cầu và tiêu chuẩn của ngành công nghiệp. Sản phẩm qua GDNN phải thích ứng nhanh với  nhu cầu kỹ năng tại nơi làm việc. Đó chính là chìa khóa để người lao động và thanh niên tìm kiếm sinh kế và tự tạo việc làm trong thị trường lao động. 

Đặt trọng tâm đào tạo trình độ kỹ năng nghề cao cho giới trẻ

Thuyết tăng trưởng kinh tế mới cho rằng: công nghệ thay đổi càng nhanh thì càng thúc đẩy kinh tế phát triển. Về phần mình công nghệ thay đổi nhanh hơn khi lực lượng lao động có trình độ kỹ năng cao hơn. Lao động trẻ có kỹ năng nghề cao có năng lực đối phó và thích ứng hiệu quả hơn với môi trường thay đổi nhanh chóng, họ sẽ có mặt nhiều hơn trong các ngành sử dụng công nghệ cao và được hưởng thu nhập cao hơn. 

Phối hợp xây dựng chương trình đào tạo theo nhu cầu doanh nghiệp 

Để cung cấp cho thị trường lao động đội ngũ lao động trẻ có kỹ năng nghề cao cần đổi mới cách tiếp cận xây dựng chương trình. Chương trình đào tạo nhất thiết phải có sự phối hợp hoặc theo đơn đặt hàng của doanh nghiệp. Chương trình cần cập nhập những thay đổi của kỹ thuật-công nghệ trong sản xuất và đáp ứng yêu cầu từng vị trí việc làm của doanh nghiệp. 

Nâng cao năng lực của đội ngũ Nhà giáo giáo dục nghề nghiệp 

Năng lực của  nhà giáo bao gồm các thành tố: Năng lực chuyên môn; Năng lực sư phạm và Năng lực xã hội 

Năng lực chuyên môn (Trình độ kỹ năng) và năng lực sư phạm của nhà giáo là 2 yếu tố quan trọng nhất bảo đảm kỹ năng nghề cho lao động trẻ thích ứng với nhu cầu sử dụng nhân lực trong thị trường đào tạo nhân lực.

Đổi mới phương pháp đào tạo nghề theo hướng tích cực 

Phương  pháp dạy học theo hướng tích cực hóa có những điểm mạnh riêng mà các phương pháp khác không thể có được: đó là người  học lĩnh hội kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo bằng chính sự hoạt động chủ động với cường độ cao của bản thân, tự họ sáng tạo nêu và giải quyết vấn đề, tình huống  trong thực tiễn. 
Phương pháp dạy học theo hướng tích cực có các đặc trưng cơ bản sau: (i) Hướng vào người học, (ii) Tổ chức các hoạt động dạy-học đa dạng, (iii) Chú trọng đến  rèn luyện phương pháp tự học; (iv) Tập trung vào thực hành 

Phát triển kỹ năng mền cho lao động thanh niên

Kỹ năng mềm là thuật ngữ  dùng để chỉ các kỹ năng quan trọng trong cuộc sống như: kỹ năng sống, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng lãnh đạo, kỹ năng làm việc nhóm, kỹ năng quản lý thời gian, thư giãn, kỹ năng quan sát, kỹ năng thuyết phục, kỹ năng vượt qua khủng hoảng, kỹ năng đổi mới và sáng tạo, kỹ năng khởi nghiệp, kỹ năng chuyển đổi, kỹ năng số, kỹ năng ra quyết đinh và giải quyết vấn đề…..

Theo các nhà tuyển dụng trong thực tế cho thấy người thành đạt chỉ có 25% là do những kiến thức, kỹ năng chuyên môn, 75% còn lại được quyết định bởi những kỹ năng mềm họ được trang bị trong quá trình hoc tâp, trải nghiệm trong công viêc và thực tế cuộc sống.

Tuyên thông đổi mới tư duy và nhận thức của lao động thanh niên 

Đẩy mạnh hoat động tuyên truyền trên các kênh truyền thông đến lao động thanh niên về: 

(i)  Vai trò và trách nhiệm của lao động tthanh niên đối với phát triển kinh tế-xã hội;

(ii) Vai trò, lơi ích và trách nhiệm của lao động thanh niên trong việc thưc hiên phổ cập nghề và  nâng cao trình độ kỹ năng đối với nâng cao năng lưc cạnh tranh của nền kinh tế, năng xuất lao động và với việc làm, thu nhâp và thăng tiến trong nghề nghiệp của chính bản thân lao động thanh niên. 

Lester Thurow Lester Thurow trong cuốn Tư duy lại tương lai đã viết: “Vũ khí cạnh tranh quyết định ở thế kỷ XXI là giáo dục và kỹ năng nghề cao của lực lượng lao động”. Nâng tầm kỹ năng nghề  cho lực lượng lao động trẻ là nhân tố quyết định năng lực cạnh tranh của nguồn nhân lực quốc gia. Chủ trương phổ cập nghề cho thanh niên chỉ có thể thành công và đạt hiệu quả mong muốn khi thực hiện đồng bộ và gắn liền với nâng tầm kỹ năng nghề cho lao động thanh niên.